Televizyon izlemeye pek vakit bulamadýðým bu son zamanlarda, geçen gün arkadaþýmýn anlattýðý bir olaya çok þaþýrdým.Aslýnda aðlanacak halimize nasýl da güldüðümüze bir daha þahit olmama sebep oldu. Þu sýralar özel bir televizyon kanalýnda çok fazlasýyla ilgi ile izlenen bir yarýþma programýnda, sorulan sorulardan biri “Aþaðýdakilerden hangisi gezegen deðildir?” ve þýklarý da “Neptün, Venüs ve Plüton”Buraya kadar her þey normal ama yapýlan yorumlarý duyunca çok üzüldüm. Ýþte soru üzerine yapýlan bir kaç yorum“ben Venüs’ü biliyorum ama Türkiye de Venüs’ü gezegen saymýyorlar”ve “Ben astroloji ile ilgileniyorum ve her gün burcumu okuyorum ama Venüs diye bir gezegen duymadým” … Ýnanýn anlatýlanlarý duyunca inanamadým ve ardýndan “peki soruya ne cevap verdiler “diye sormamýþým bile…Sorunun cevabý Plüton’dur. Uluslararasý Astronomi Birliðinin yaptýðý yeni “gezegen” tanýmlamasý sonucu Plüton, Aðustos 2006’dan beri gezegen olarak deðil “ cüce gezegen “ olarak kabul etmektedir.* Olsun her þeye raðmen yýlmayacaðýz, öðreneceðiz ve öðreteceðiz…
Güneþ sistemini tanýyorduk, geçen yazýmda Güneþten bahsetmiþtik ve þimdiki konumuz ise güneþe yakýnlýðý ile bilinen Merkür gezegeni(bakýnýz þekil 1)…
Merkür, gökyüzünün yabanî çocuðudur. Hani bir eve misafirliðe gidersinizde evin çocuðu çok karþýnýza çýkmaz ya, sevdirmez ya kendini onun gibi iþte. Nazlýdýr biraz Merkür kafanýzý her kaldýrdýðýnýzda göremezsiniz onu gökyüzünde, onu görmek isteyenler daha doðrusu çýplak gözle görmek isteyenler, gün batýmýndan hemen sonra batýda ve gün doðmadan hemen önce doðuda, ufka çok yakýn bir noktada sizi bekliyor olacaktýr… (bakýnýz þekil 2) Merkür aslýnda birçok yýldýzdan, hatta Sirius’tan(büyük köpek takýmyýldýzýnýn en parlak -1.47görünür kadir**derecesiyle ) daha parlaktýr. Merkür-1,9 görünür kadir dercesine sahiptir. Ama sorun arka zeminin karanlýk olmamasýdýr. Eski dönemdeki yaþayanlar “sabah”ve “akþam” Merkür’ü olarak adlandýrmýþlar ama ikisinin de ayný gezegen olduðu anlaþýlmýþ sonralarda. Astronom olan Partrick Moore ‘a göre Merkür bir yýlda on beþ ile yirmi gün kadar çýplak gözle gözlenebildiðini saptamýþ.**
Gezegenimiz çok hýzlý hareket ettiði için ona Yunan Tanrýlarýndan Hermes’in adý verilmiþ. Hermes“tanrýlarýn habercisi” olarak ve Roma Tanrýlarýndan Merkür diye bilinir.
Merkür gezegeni Ay ve Venüs gibi evre göstermektedir. Gezegenin dünyamýza en uzak konumunda yani güneþin arkasýnda bulunduðu zaman görünen yüzeyin tümünün aydýnlamasýndan dolayý ýþýklý bir daire þeklinde görünür. Buna “DOLUN” evresi denir. Bu evre ayný zamanda uzaklýk nedeniyle açýsal boyutunun en küçük olduðu dönemdir. En güzel gözlendiði zamanda ise en yüksek uzaným anýnda (yani Dünya'dan bakýldýðýnda Güneþ ile yaptýðý açý) Merkür yarým daire þeklinde gözükür. Güneþ ile dünya arasýnda kaldýðý zaman ise karanlýk yüzünü göstererek hilâl þeklini alýr. (bakýnýz þekil 3) Hilâlin en ince olduðu dönemler Merkür’ün Dünyaya en yakýn olduðu ve açýsal boyut olarak en büyük olduðu dönemlerdir ama Güneþ gökyüzünü aydýnlatmasýndan dolayý gezegen gözlenemez.
Merkür’ün bir uydusu yoktur ve yer benzeri gezegen sýnýfýndandýr. 4870 km çapýyla oldukça küçük bir gezegendir. Karþýlaþtýrma yapmak açýsýndan Ay’ýn çapý 3472 km iken Dünya’mýzýn çapý da 12.742 km olduðunu belirteyim.(bakýnýz þekil 4) Güneþten ortalama uzaklýðý 58.000.000 kilometredir. Dünya ya en yakýn uzaklýðý ise 80.000.000 kilometredir. Kütlesi Dünya’mýzýn 0.055 katý (3.302×1023kg) kadardýr. Güneþ Sisteminde Dünya’mýzdan sonra en yoðun ikinci gezegendir. Yüzey kütle çekimi ise dünyamýzýn 0.38’i kadardýr. Dünyadaki aðýrlýðý 80 kg olan bir kiþi Merkür de yaklaþýk 30 kg civarýnda olacaktýr bu da kilosu sorulunca söylemek istemeyen ya da sýkýlarak söyleyen kiþilere tavsiyem, gidin Merkür’de rahat edin, tüy gibi hafif olun…
Gezegen kendi ekseni etrafýnda bir dönüþünü tamamladýðý 58,65 günlük süre içinde Güneþ çevresindeki dönüþünün de üçte ikisini gerçekleþtirdiði için, Güneþin görünür hareketi çok daha yavaþ olmaktadýr. Bu arada uyumayý çok seven, geceler daha uzun olsun diyen arkadaþlara tavsiyem, Merkür’e gitmelisiniz çünkü Merkür'ün herhangi bir noktasýnda güneþin iki doðuþu arasýnda geçen süre dünya ölçülerine göre 176 gündür; diðer bir deyiþle gezegenin bir günü Dünya’mýzýn iki yýlýna eþittir.Güneþe en yakýn gezegen olmasýndan dolayý gündüz sýcaklýðý 427 C° 'ye kadar ulaþýr ve geceleri sýcaklýðý -173 C° 'ye kadar iner. Ýnce bir atmosfere sahip olduðu için bu sýcaklýðý tutamaz ve büyük sýcaklýk farkýna sebep olur. Atmosferi çok ince bir tabaka olduðu için genelde yokmuþ gibi söz edilir, çünkü atmosfer basýncý bir milibarýn milyarda biri kadar bile deðildir. Büyük ihtimalle Güneþ rüzgârlarý yardýmý ile taþýnmýþ olan helyum elementi, atmosferin ana elementidir. (bakýnýz þekil 5)
Merkür’ün yörüngesi dairesel deðil, dýþ merkezli bir elipstir. Güneþe uzaklýðý günberi (güneþe en yakýn olduðu yer) 45,8 milyon km,günöte(güneþe en uzak olduðu yer) 85.2 km olmak üzere iki deðer arasýnda deðiþir. Buda yörüngesel hýzý deðiþirken, dönüþ hýzýnýn sabit olduðunu gösterir. Yani yörüngedeki konum ve dönüþ miktarý zaman zaman birbirine ayak uyduramaz. Sonuç olarak Merkür de Ay gibi öne arkaya doðru sallanýr. Bu durum da Merkür üzerinde sürekli gündüz olan bir bölge, sonsuza kadar karanlýk olan bir bölge ve bu ikisinin arasýnda, Güneþin ufukta bir görünüp bir kaybolduðu ince bir alacakaranlýk denilen bir kuþak oluþturacaktýr. Bu da birçok bilim kurgu yazarýnýn dikkatini çekip, bunun üzerine hikâyeler yazmalarýna sebep olmuþtur. Ve Ay gibi Merkür’ünde hep ayný yarým küresini gözlemliyoruz. (Bakýnýz þekil 6)
Dünyanýn ekseni 23,5 derece eðik olunca Merkür Dünya’mýzýn yanýnda ekseni eðik deðilmiþçesine kabul edilebilir. Çünkü eksen eðikliði 2 derecedir. Merkür’ün yörüngesine göre “dik” bir þekilde döndüðünü gösterir.
Merkür’ün zayýf ama ölçülebilir bir manyetik alaný vardýr. Dünya'nýnki ile manyetik alan ile ayný tür özelliklere sahip olan bu manyetik alan, Dünya'nýn yüzde biri kadar güçlüdür. Manyetik alan dönüþ eksenine göre 14 derece daha eðiktir. Bu manyetik alanýn varlýðý, kesin olmasa bile yaklaþýk olarak Ay kadar ya da Ay’dan daha büyük bir demir çekirdeðe sahip olduðunu anlamýna gelir.
Gelelim Merkür ile bu kadar bilgiyi nasýl elde etmiþ olabileceðimize, tabii ki uzay araçlarý ve astronomlar yardýmýyla… Merkür gezegenine ilk gönderilen uzay aracý olan 3 Kasým 1973 yýlýnda fýrlatýlan Mariner 10 (bakýnýz þekil 7) uzay sondasýdýr. 5 Þubat 1974 yýlýnda Venüs’e yakýn geçiþini gerçekleþtirdi ve gezegen hakkýnda bilimsel gözlemler yaptý ama bilimsel gözlemleri yapmadan önce de Ay’ýn birkaç güzel fotoðrafýný çekti… 29 Mart 1974, 21 Eylül 1974 ve 16 Mart 1975 tarihlerinde gerçekleþen üç yakýn geçiþte gezegen hakkýnda çok deðerli bilgiler elde edildi. 16 Mart 1975 327 km yaklaþan sonda, bu geçiþten kýsa bir süre sonunda yakýtýnýn bitmesi ile 24 Mart 1975 de araçla olan baðlantý kesildi. Þu an nerede peki derseniz, halen Güneþ etrafýnda dönmekte olduðundan ve düzenli olarak Merkür’ün yanýndan geçmektedir. Ama bu araçla bir daha baðlantý kurulma olasýlýðý maalesef yok…
MESSENGER (bakýnýz þekil 8) , karmaþýk ve uzun bir rota izleyerek Mart 2011'de Merkür etrafýnda yörüngeye girmek üzere, 3 Aðustos 2004'te fýrlatýldý. Yani önümüzdeki günlerde Merkür’e yaklaþacak…
Asýl hedef Güneþe ulaþmak ve bunun yolu Merkür’den geçer. Bunun için ESA Avrupa Uzay Ajansý ile Japonya’nýn ortak projesi olan, Merkür’e yolculuk çalýþmalarý sürüyor. Bu projede Merkür’e ilk uzay aracýnýn gönderilmesi için altý yýllýk bir çalýþma öngörülüyor. Bunun sebebi ise Merkür’ün yüzey sýcaklýðý, yüksek radyasyon ve aracýn dýþýnýn nasýl görüntüleneceði de çözülmesi gereken problemler arasýnda.
Sonuç olarak, amatör bir gözlemci Merkür’den çok þey beklemelidir. Ýlgi çekebilecek tek þey evre göstermesidir.
Güneþin tam önünden geçiþi, hep Mayýs ve Kasým aylarý arasýnda gerçekleþir. Ama geçiþ sýrasýnda Merkür görülemeyecek kadar küçüktür. Hatta Merkür’ün görüþ alanýna giren Güneþ lekesi ile kýyaslayarak, Merkür’ün simsiyah lekenin ise daha farklý olduðunu anlayabiliriz.
*:Daha ayrýntýlý bilgi için TÜBÝTAKBilim ve Teknik Dergisi 2006 Ekim sayýsýndaki yazýdan daha ayrýntýlý bilgi alabilirsiniz.
Merkür: Geçtiðimiz iki ay gündoðumunda gözlenen bu gezegen bu ay Güneþ'in diðer tarafýna geçerek ayýn ortalarýna doðru akþam günbatýmýndan sonra kýsa sürelerle gökyüzünde olacak. Parlaklýðý ve ufuktan yüksekliði Ocak ayýndaki kadar olmayacaðýndan gözlenmesi zor olabilir.
Venüs: Ay boyunca sabahlarý doðu ufku üzerinde yer alýyor. Parlaklýðý sayesinde dikkati çeken Venüs’ü görebileceðimiz süre giderek kýsalacak ve ay sonuna doðru 1 saate kadar düþecek. Ayýn ilk günü hilal evresindeki Ay ile Venüs þafak sökerken doðu ufkunda güzel bir "Ay-Yýldýz" görüntüsü oluþturacak.
Mars: Bu ay Güneþ’e çok yakýn konumda olduðundan gözlenemeyecek.
Jüpiter: Ayýn ilk günleri günbatýmýndan sonra batý ufkunda yaklaþýk bir saat kadar gözlenebiliyor. Ancak ayýn ortalarýndan sonra gezegen Güneþ’e iyice yakýnlaþmýþ olacaðýndan görülmesi zorlaþacak. 16 Mart günbatýmýndan hemen sonra batý ufkunda Merkür ile Jüpiter yakýn görünümde olacak.
Satürn: Ayýn baþýnda gün batýmýndan yaklaþýk 2 saat sonra doðacak olan gezegen ay sonuna doðru tüm gece gökyüzünde olacak. Bu ay teleskopla Satürn ve halkalarýnýn gözlenmesi için iyi bir dönem. Satürn, 21 Mart gece yarýsý Dolunay evresindeki Ay’la yakýn görünümde olacak.
Gök Olaylarý
01 Mart Venüs ile Ay yakýn görünümde (sabah)
16 Mart Merkür ile Jüpiter yakýn görünümde (akþam)
21 Mart Satürn ile Ay yakýn görünümde (gece)
23 Mart Merkür en büyük uzanýmda (19°)
****: TÜBÝTAK 2011 Gök Olaylarý Yýllýðý kitapçýðýndan alýntýdýr…
Kaynakça
Moore. Patrick. (1993). Gezegenler Kýlavuzu (Ö.Özbal . Çev.) Ankara: TÜBÝTAK Popüler Bilim Kitaplarý
Akoðlu. A. ve Özýþýk. T. (2011) 2011 Gök Olaylarý yýllýðý Ankara: TÜBÝTAK Bilim ve Teknik Dergisi
BU GÜZEL VE AKILLI KIZIMIZ SAÐOLSUN OLDUKÇA KIT OLAN ASTRONOMÝ BÝLGÝLERÝMÝ ARTTIRMAKTA BANA ÇOK YARARI OLUYOR.ÖNCELÝKLE KENDÝSÝNE TEÞEKKÜR ETTÝKTEN SONRA,CAN KARDEÞÝM OSMAN'A VE EÞÝ HANIMEFENDÝYE BÖYLE AKILLI BÝR EVLAT YETÝÞTÝRDÝKLERÝ ÝÇÝN TEÞEKKÜR ARTIK BÝR BORÇ BENÝM ÝÇÝN.BÜÞRA KIZIMIZ ÜZÜLME MAALESEF TOPLUMUMUZ BÝLGÝ ÇAÐINDAN ÇOK UZAK BIRAKILDI.SANA DAHA ACI BÝR ÞEY SÖYLEYEYÝM YAPILAN BÝR ARAÞTIRMA DA DOÐUDA KADINLARIMIZ 40 KELÝME,ERKEKLERÝMÝZ EN ÇOK 200 KELÝMEYLE TÜRKÇE KONUÞUYORLAR.BATIDA DA ORTA SINIFTA BU RAKAM 3-400 KELÝME CÝVARI,ÞÝMDÝ SIKI DUR BÝR ÝNGÝLÝZ 2000 KELÝMEYLE ÝNGÝLÝZCE KONUÞUYOR.ÝNSANLAR KELÝMELERLE DÜÞÜNÜR,KELÝMELERLE KENDÝLERÝNÝ ÝFADE EDERLER.ÝÞTE BU KADAR KELÝMEYLE DÜÞÜNEN BÝR TOPLUMDA ANCAK BU KADAR BÝLGÝ ÇAÐINDA OLUR.MAALESEF SIKLIKLA BU TOPLUMDA AYAKLAR BAÞ OLMAÐA ÇALIÞIYORLAR,ONLARDA BAÞLARA AYAKLIK YAPTIRMAÐA.BURASI TÜRKÝYE VE ALIÞ BUNLARA,BURADA AÐZI OLANIN KONUÞMASI ADETTENDÝR.ONUN ÝÇÝN ÜZÜLME FAZLA DERÝM BEN.BAÞARILARININ DEVAMINI DÝLÝYORUM.SAÐLICAKLA KAL..
2. 22-05-2011 00:17
Þen
Büþracým çok güzel olmuþ ellerine saðlýk
3. 12-09-2011 01:56
uzay
arkadaþlar uzay biraz uzak kacýyor gibi geldi bana þu ülkemizin ve insanýmýzýn haline baksak diyorum.eli kolu baglý dili tutulmuþ insanlar caresizlik poþet ve biat kültürüyle nereye kadar. bilmiyorum....
4. 22-09-2011 03:54
pes etmemeliyiz...
Býrakýn onlar öyle kalsýnlar elleri kollarý baðlý... ama onlarýn çaresizliðinin farkýnda olan bizler, sadece yakýnarak, bunlardan bir þey olmaz, yürümez diyerek pes edersek iste o zaman biz acýnacak durumda olup, hiç bir þey yapamayýz... bence biz bir çok þeyi baþarabiliriz yeter ki üzerimize düþeni yapalým...
Þekil
Þekil 
