|
1972 yýlýnýn ilkbaharýydý. Adapazarý’nýn uzak bir köyünde oturuyorduk. Babamýn bir bakkal dükkaný vardý. Sigara da satýyordu. Adapazarý’na birlikte gelmiþtik. “Önce dükkanýn sigarasýný alalým, sonra baþka iþlerimize bakarýz” dedi.
“Nereden alacaðýz baba” dediðimde, Tekelden dedi. Dar bir sokaða girdik. Sokaðýn giriþinde Reji Sokak yazan bir levha vardý. Biraz ilerde Tekel binasýna vardýk. Sigara çuvalýný aldýk. Babama sordum, “Tekel Sokak deðil de neden Reji Sokak levhasý var?” Sonra Reji ne demek gibi sorular sordum ama babam tatmin edici bir cevap veremedi.
Sonralarý öðrendim ki, Reji Osmanlýyý haraca baðlayan Avrupa’nýn tefecileriymiþ.
Kýrým Savaþý sonunda yaþanan iç ve dýþ borçlanma sonucunda, ekonomi çökmüþ. Osmanlý borçlarýný ödeyemeyeceðini açýklayýnca, alacaklý devletler “Duyun-u Umumiye” (Genel Borçlar) adýnda bir teþkilat kurmuþlar. Bunu da Osmanlý’ya kanun çýkartarak teminat altýna almýþlar.
Mayýs 1883 tarihinde Reji, Osmanlý Devleti, Duyun-u Umumiye ve üç bankacýlýk grubu (Die Österrichische Kredidanstalt- Viyana, Banker S. Bleichröder- Berlin ve Bank-ý Osmaný-i Þahane-Ýstanbul) arasýnda yapýlan bir sözleþme ile kurulur. Artýk vergileri Osmanlý memurlarý deðil, alacaklý ülkelerin kurduðu þirketin Reji memurlarý toplayacaktýr. Böylece Osmanlý Devleti’nin en önemli gelir kaynaðý tütün, tuz ve alkolden toplanan vergiler 30 yýl süreyle, alacaklý ülkelerin kurduðu Reji þirketine býrakýldý.
Reji Ýdaresi kendi memur ve silahlý kolluklarýyla vergi toplamaya baþladý. Baþka alýcý yoktu. Tütün, tuz ve alkol Reji’nin belirlediði fiyattan Reji’ye satýlmak zorundaydý. Üretici kendi yetiþtirdiði tütünü kýyýp içemiyordu. Önce Reji’ye satacak, sonra üzerine Reji’nin bandrolü yapýþtýrýlmýþ þekilde alýp içebilecekti.
Tabi ki bire satýp, ona alýyordu. Bunun dýþýnda yakalananlar olursa aðýr cezalar vardý. Hapis, para cezalarý adamýn ocaðýný söndürüyordu. Üretici para da kazanamýyor, fakirlik, sefillik artarak devam ediyordu.
Bu kadar aðýr cezalara raðmen, kaçakçýlýk Reji’ye satýlan tütünden daha öne geçmiþti. Reji’nin yirmi bini bulan kolluk kuvvetleri çok sayýda kaçakçýyý vurarak öldürdüðü, bu sayýnýn yirmi binden fazla olduðu bilinmektedir.
O günkü Osmanlý coðrafyasýnýn her yerinde Reji’nin yaþattýðý acý olaylar ile ilgili yüzlerce hikaye vardýr. Bunlardan birisi aynen þöyledir:
HATÇEEE!!!
Reji kolluk kuvvetleri, tütün ekilen her yere baskýn kontroller yaparlar. Üretici zaten periþan. Kaçak satmasa aç kalacak. Kendi içeceði tütün de var. Tütün kýyarken köyün giriþine hakim bir tepeye gözcü koyarlarmýþ.
Mehmet adýnda biri, karýsý Hatçe’ye sen havanda tütün kýy, ben gözeteyim demiþ. Tam gözetleme yerine yeni gelmiþ ki Reji kolluk kuvvetleri geliyor. Hatçee!!! diye baðýrmýþ. Korkudan ve heyecandan cümleyi tamamlayamadan kalp durmuþ ve ölmüþ.
Alkol ve tuz iþi de ayný. Tuz cenneti olan memleketimizde kendi tuzumuzu bile Reji’ye satýp, tekrar Reji’den satýn alarak kullanmýþýz. Tabi ki kaçakçýlýk yine hat safhada. Anadolu’dan Karadeniz kýyýlarýna katýr yükleriyle, oradan Karadeniz Takalarýyla Ýstanbul’a kaçak götürülüp satýlýyordu tuz.
Otuz yýl sürmüþ. Tam sözleþme bitmiþ ki, Trablusgarb Savaþý ve Balkan Savaþýnýn yarattýðý mali zorluklar nedeniyle 15 yýl daha uzatýlmýþ. 45 yýl kanýný emdiler milletimizin. Devleti iyi yönetemeyen Padiþah ve yöneticileri yüzünden, milletin ne ayaðýnda çarýk kalmýþ doðru düzgün, ne sýrtýnda kaput.
Okul yok cahillik hat safhada. Yokluk, yoksulluk almýþ gitmiþ baþýný. Bulaþýcý hastalýklar kýrýp geçiyor. Babaannemin on iki çocuðu doðmuþ. Dokuz tanesini verdim kara topraða derdi. Doðan çocuklarýn yarýdan fazlasý hastalýktan ölüyor. Doktor yok, hastane yok.
Bir de ardý arkasý kesilmeyen savaþlar. Kýrým Savaþý, 93 Harbi, Trablusgarp Savaþý, Balkan Harbi, I. Dünya Savaþý, memlekette erkek býrakmamýþ. Askere gönderdin mi kýnalý kuzunu, bil ki on kuzudan dokuzu kurban.
Birisi dur diyene kadar sürmüþ bu dram. O Mustafa Kemal Paþa. Samsun’da düþmanýn cümlesine kýlýcý çektiði gün, umut doðmuþ Türk Milleti’ne. 30 Aðustosta Zafer, 9 Eylül’de Yunan Ýzmir’den denize döküldüðü gün, güzel günlerin habercisiydi. Lozan Antlaþmasý’nda kaldýrýldý Kapitilasyonlar.
1925 yýlýnýn 1 Mart’ýnda Reji Fransýz’lardan satýn alýndý. Tüm haklarý ve yükümlülükleri devlete devredildi.
Bir yýl sonra tütün üretimi iki katýna çýktý. Halkýn geliri de çoðaldý. Artýk Reji kolluk kuvvetleri kimseyi öldüremeyecekti. Kendi ürettiði tütünden sigarasýný sarýp içebilecekti insanlarýmýz. Eskisinden daha güzel günler gelmiþti. Bu güzel günleri Mustafa Kemal’e borçluyuz.
Reji’yi kuran bankalar daha sonraki yýllarda bir bir battýlar.
Hafýzalarda yaþanan acýlar kaldý..
Ali ÇETÝNKAYA
Ali Çetinkaya hakkýndaki diðer yazýlar
Gösterim: 1702 | E-posta
|
