|
Dünya ya en yakın yıldız…
Herkes daha uykudayken, güneşin doğuşunu seyretmek için şafak vakti uyanmaya benziyor. Simyacı kitabının arka kapağında geçiyor bu söz… Kaçımız bunu yaptık, herkes uyurken güneşin doğuşunu izlemek için kalktık o sıcacık yatağımızdan… Güneş, doğması ya da batması hayatımızda ne kadar rutin değil mi? Hiç güneş batarken ya da gece uykuya dalmadan önce endişelenen oldu mu bu sabah güneş ya doğmazsa diye, ya uyandığımda karanlığa açarsam gözlerimi diye... Ya da bu güneş ne ki böyle, ikide bir doğup batıyor diyerek araştıran oldu mu?
Güneş, takdir edersiniz ki dünya üzerinde yaşayan tüm canlılar tarafından özel bir gözleme gerek duyulmadan gözlenebildiği için ilk kimin gözlediğini bilmiyoruz... Tarih öncesi ve antik çağ dönemi kültürlerde Güneş'in bir tanrı olduğuna ya da diğer doğaüstü olaylara neden olduğuna inanılırdı. Bu yüzden yunan mitoloji başta olmak üzere mitoloji literatüründe çok fazla güneş tanrısı ya da tanrıçası vardır. Hatta bu tanrılar hakkında yorum yaptığı için ölüm cezasına bile çarptırılanlar var.
Güneş, bulunduğu sisteme adını verdiği gibi, güneş sisteminin merkezinde bulunan orta büyüklükteki bir yıldızdır. Samanyolu gök adasının merkezinden 26 bin ışık yılı(1ışık yılı = 9460730472580.800km) uzaklıkta, Avcı Kolu'nun derinliklerinde gizlenmiştir (bakınız şekil 1). Güneşin çapı dünyanın çapının 109 katı (1,5 milyon km), hacmi 1,3 milyon katı ve ağırlığı 333.000 katı kadardır. Güneşin yaşının yaklaşık 4,5 milyar yıl olduğu hesaplanmıştır. Güneşin yoğunluğu ise Dünyanın yoğunluğunun ’ü kadardır. Güneş kendi ekseni etrafında saatte 70.000 km hızla döner. Bir turunu ise 25 günde tamamlar. Güneşin yüzey sıcaklığı 5500 °C ve çekirdeğinin sıcaklığı ise 15,6 milyon °C’dir. Güneşten çıkan enerjinin 2 milyonda 1'i yeryüzüne ulaşır. Dünyada bulunan tüm enerji kaynaklarını yaksak üç günde yaymış olduğu enerjiye eş değer olabilir belki. Güneş'in yüzey sıcaklığının yaklaşık 5.780 K(5500 °C) olduğu, uzaydan ya da aydan bakıldığında beyaz renge sahip olduğunu görünür. Bunun nedeni günışığının atmosferden geçerken kırılmasıdır. Ama güneşin rengi ile ilgili tartışmalar hala sürmektedir. Güneş ışınları 8,44 dakikada yeryüzüne ulaşır. Güneşe her baktığımızda onun 8,44 dakika önceki haline bakıyoruz. Bu demek oluyor ki güneşe baktığımızda geçmişimizi görüyoruz…,
şekil 1 (http://www.astronomidiyari.com/?p=2939)
Güneş ile dünya arasındaki uzaklık 149.597.870,691 km. Bu uzaklık tam olarak hesaplayan kişi 3. yüzyılda Eratosthenes (Yunanlı matematikçi, coğrafyacı ve astronom) olmuştur. Bu uzaklık günümüzde kabul edilen uzaklık ile aynıdır. Ve buna biz 1 astronomik birim ( 1 AB = 149.597.870,691 ± 0.030 km) diyoruz.
Şekil 2 http://www.norcalblogs.com/watts/2007/09/nasa_giss_and_pesky_sunspot_co.html
Güneşin en üst tabakası olan Fotosferde siyah yapılar şeklinde görünen lekeler (bakınız şekil 2), kuvvetli manyetik alan şiddetine sahip bölgelerdir. Merkezi kısımları koyu, çevresi gri renkte görünür, bunun nedeni çevresine göre daha soğuk(1000 K) olduğu içindir. 1610’da Güneş lekeleri Galileo ve başkaları tarafından o dönemlerde keşfedilmiş teleskoplarla gözlenmiştir.
Dünyada rüzgâr olurda Güneşte olmaz mı? Güneş rüzgârı (bakınız şekil 3); güneşin merkezinde nükleer füzyon (çekirdek birleşmesi)denilen bir olay gerçekleşiyor. 4 hidrojen çekirdeğinin bir helyum çekirdeğine dönüşüyor. Bu reaksiyon güneşin yüzeyine kadar ulaşan bir enerji üretiyor. Hidrojen atomları 1 milyon °C’ye kadar ısınıp elektron ve protonlarına ayrışıyorlar. Bu ayrışmaya plâzma deniyor. Plâzma gazı yüksek basınçla güneş yüzeyinden fırlatılıyor. Ama dünyada rüzgâr olarak adlandırdığımız şeyden çok daha farklıdır bu rüzgâr. Bunu olayların sonucunda kutuplar da Aurora (bakınız şekil 4) oluşur. Güneş rüzgârı ve plâzmaların hareketi dünyanın üst atmosferindeki atom ve moleküllere çarparak aurorayı oluşturur. Bu olay kutuplarda görsel bir şölene de dönüşür.
şekil 3 http://www.nasa.gov/externalflash/NASA45/22/22image.html
şekil 4 http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap100920.html
Güneş tutulması, Ay'ın yörünge hareketi sırasında Dünya ile Güneş arasına girmesi ve dolayısıyla Ay'ın Güneş'i kısmen ya da tümüyle örtmesi sonucunda gözlemlenen doğa olayıdır. Tutulmanın olması için ayın yeniay, ay ile güneşin ve dünyanın da kavuşum halinde olması gerekmektedir. Ay, Güneş diskinin tamamını kapatırsa Tam Güneş Tutulması ortaya çıkar. Eğer Ay, yörüngesindeki konumuna göre Yer’e uzaksa Ay’ın gökyüzünde gördüğümüz boyutu, Güneş’in gökyüzünde gördüğümüz boyutuna göre daha küçük olacak ve Ay diski, Güneş diskinin tamamını örtemeyecektir. Bu durumda Halkalı Güneş Tutulması ortaya çıkar. Eğer Ay, Güneş diskinin yalnız bir kısmını örterse Parçalı Güneş Tutulması oluşur.
 Şekil 5 http://www.tug.tubitak.gov.tr/bitom.php
4 Ocak 2011, parçalı güneş tutulması, her ne kadar İstanbul’da hava şartlarından dolayı gözlenilmese de dünyanın birçok yerinde gözlenme fırsatı oldu. Antalya da BİTOM (Bilim ve Toplum Merkezi) ekibi tarafından canlı olarak izlenmiştir ve aynı zamanda da internet üzerinden yayınlanmıştır. Halka açık bir şekilde gözlem yapılmıştır. Tutulma (bakınız şekil 5) yaklaşık olarak 3 saat sürmüş ve Antalya'da Güneş'in yaklaşık %60'ı Ay tarafından örtülmüştür.
Bu ay ki gökyüzü…
Gezegenler
Merkür: Ay boyunca sabahları doğu ufku üzerinde Güneş doğmadan önce gözlenebilecek. Ancak gezegen gökyüzünde Güneş'ten 23 derece kadar uzaklaşabildiği için hava aydınlanırken ufuktan yüksekliği en fazla 10 derece kadar olacak. Bu nedenle şehir içinden gözlenmesi zor olabilir. 9 Ocak, o sırada en büyük uzanımda olacak. Merkür'ü gözlemek için uygun bir zaman. Bu sırada gezegenin parlaklığı yaklaşık 0 kadir olacak.
Venüs: Sabahları doğu ufkundaki en parlak (-4,5 kadir) gök cismi olarak ay boyunca gözlenebilecek. Gezegenin Güneş’e açısal uzaklığı ay boyunca ortalama 45 derece olacağından hava aydınlanmaya başladığında ufuktan 25 derece kadar yüksekte bulunacak. Venüs 30 Ocak'ta yeniay evresine doğru ilerlemekte olan Ay’la yakın görünümde olacak.
Mars: Güneş ile birlikte gökyüzünde Yay Takımyıldızı’nda olacağından gözlenemeyecek.
Jüpiter: Gün batımında meridyeni geçmiş olan gezegen yaklaşık gece yarısına kadar gözlenebilecek. Ancak gün geçtikçe gezegen daha erken batacak. Bu ay Uranüs Jüpiter'in hemen yakınında sönük bir yıldız gibi görünüyor. Jüpiter- Uranüs yakınlaşması gökyüzü fotoğrafçıları için güzel bir fırsat olabilir. 10 Ocak'ta batı ufku üzerinde Jüpiter ve Ay yakın konumda olacak.
Satürn: Ayın başında gece yarısı civarı, ilerleyen günlerdeyse giderek daha erken doğacak ve gün doğumuna kadar gözlenebilecek. Son birkaç yıldır yandan baktığımız için çizgi gibi görünen halkaları, bakış açımız değiştiği için bu yıl giderek daha belirgin görünecek.
Gök Olayları
03 Ocak Yer günberi (Güneş'e en yakın) konumunda (147 milyon km)
04 Ocak Dörtlük gök taşı yağmuru
04 Ocak Parçalı Güneş Tutulması (09.10–12.10)
08 Ocak Venüs en büyük uzanımda (47°)
08 Ocak Merkür en büyük uzanımda (23°)
10 Ocak Jüpiter Ay'ın 7° güneyinde (akşam)
30 Ocak Venüs Ay'ın 3° kuzeyinde (sabah)
Busra Dinmaz hakkındaki diğer yazılar
Gösterim: 3502 | E-posta
|
